Muzyka ludowa w kontekście dzieciństwa kojarzy się często z piosenkami „Zasiali górale”, „Nie chcę cię znać, albo „Krakowiaczek jeden” na przedszkolnych występach dla babć i rodziców. Kanon tańców i piosenek pochodzących z polskiego folkloru w przedszkolnej edukacji od wielu lat jest taki sam. I mam wrażenie, że istnieje on tylko w edukacji przedszkolnej. Może dlatego, że jest to traktowane jako niezbyt atrakcyjna dla dzieci konieczność?
Polska kultura ludowa jest moim zdaniem niedoceniana nie tylko w edukacji, ale w ogóle w społeczeństwie polskim. I chociaż obecnie istnieje pewna moda na folklor – powstało całkiem sporo zespołów sięgających do starych, nie tylko polskich, ale w ogóle słowiańskich tradycji w muzyce, to jednak ma ona zasięg niszowy. Albo jest traktowana tylko jako ciekawostka. Folklor przede wszystkim wydaje się być zarezerwowany dla zespołów “pieśni i tańca”. Muzyka ludowa stała się muzealnym dziedzictwem.
Dlaczego warto zainteresować się muzyką ludową?
Przede wszystkim dlatego, że kopalnia piosenek i zabaw dziecięcych pochodzących z polskiej kultury ludowej jest ogromna, chociaż nie tak bardzo znana. W dobie ekranizacji dzieci warto mieć w zanadrzu jak najwięcej różnorodnych zabaw. Poza tym poznanie rodzimej kultury jest ważnym elementem wychowania i socjalizacji. Można trafić na wiele propozycji w Internecie, czy wydarzeń, które pozwalają zapoznać się z tymi skarbami. Co ważne – często jest to robione w sposób bardzo naturalny, jako po prostu świetna zabawa. Bez zbędnych adnotacji: „Uwaga, teraz zajmujemy się folklorem”. Jedną z takich propozycji jest wydawnictwo i jednocześnie teatr „Słuchaj uchem”. Jest to przedsięwzięcie artystów – muzyków, aktorów, której działalność ma na celu edukację muzyczną, taneczną, plastyczną w duchu kultury tradycyjnej.
“Gdzie się podział KUSY JANEK” w NOSPR
Niedawno miałam okazję wziąć udział w przedstawieniu muzycznym teatru „Słuchaj uchem” zatytułowanym „Gdzie się podział Kusy Janek”. Jest to widowisko, które zawiera muzykę z płyty wydanej pod tym samym tytułem z okazji Roku Oskara Kolberga (2014). Jak piszą autorzy:
„Płyta zawiera zabawy ze śpiewem, zabawy taneczne w rytmach podstawowych tańców polskich, zabawy z głosem i przestrzenią, kołysanki oraz różne rodzaje dziecięcego folkloru słownego.”
Tytułowy „Kusy Janek” to „chłopak na opak” i najlepszy towarzysz zabaw. Na opowieści i przygody Kusego Janka wybrałam się z moim synem (5 lat). Od jakiegoś czasu mamy w swoich zbiorach muzyki dziecięcej płytę z nagraniami, które pojawiają się na spektaklu. Ale jednak widowisko jest o wiele bardziej atrakcyjne niż sama wersja audio. Zaciekawiły mnie reakcje publiczności. Wśród widzów zdawało się być wiele osób, które przyszły na spektakl nie bardzo wiedząc czego się spodziewać. Jest to dosyć powszechne zjawisko, ponieważ odbywał się on w bardzo prestiżowym miejscu na muzycznej mapie Katowic – w Sali Kameralnej NOSPR.
Dla wielu ludzi czasem nie ma tak bardzo znaczenia na CO idą, ale GDZIE. I tak trochę było w tym przypadku. Wiele dzieci (i rodziców) na początku dziwiło się temu, co widziały. Słychać było szepty i śmiechy. W miarę rozwoju akcji, dzieci coraz bardziej się angażowały i chętniej brały udział w zabawach. Serdecznie polecam spektakl „Gdzie się podział Kusy Janek”. Za pomocą prostych rekwizytów i instrumentów aktorzy zabierają widzów w piękną podróż i uczą, że do dobrej zabawy wcale nie trzeba wiele mieć. Pokazują różne gry, wyliczanki, piosenki. Niektóre z nich pochodzą sprzed 200 lat. Bardzo ciekawym elementem spektaklu jest możliwość usłyszenia i zobaczenia instrumentów ludowych takich jak skrzypce, lira korbowa, cymbały.
Źródła polskiego folkoru dla dzieci
Polecam również zapoznanie się z innymi propozycjami z kulturą ludową, które mogą podobać się dzieciom (i nie tylko):
„Mały Kolberg”
Jest to jeden z obszarów działań Akademii Kolberga – projektu artystów, badaczy i animatorów kultury – którego celem jest przybliżenie polskich tradycji muzycznych i tanecznych współczesnemu społeczeństwu. Pomysł Akademii opiera się na pracy najwybitniejszego polskiego badacza polskiej muzyki ludowej – Oskara Kolberga. Projekt ma na celu przywrócenie tradycyjnej muzyki ludowej do praktyki społeczności, ukazanie na nowo i ugruntowanie wartości polskiej kultury oraz inspirowanie społeczeństwa tą właśnie kulturą, zwłaszcza muzyką.
„Mały Kolberg” zajmuje się udostępnianiem wiedzy o polskim folklorze z myślą o dzieciach. Na witrynie projektu możemy znaleźć nagrania z tradycyjnymi piosenkami, zabawami dziecięcymi, praktyczne wskazówki dotyczące rozwoju kulturalnego dzieci, informacje o wydarzeniach.
Taniec tradycyjny
Jak sama nazwa wskazuje – to portal poświęcony tańcom. Jest on multimedialną encyklopedią głównie polskich tańców tradycyjnych. Polecam „Taniec tradycyjny” głównie ze względu na zamieszczone tam lekcje tańca. Są to wspaniałe nagrania, przygotowane przez znakomitych artystów przy wsparciu Instytutu Muzyki i Tańca oraz Ministerstwa Kultury. Większość z tych lekcji jest prowadzona w bardzo przystępny sposób. Co ciekawe, tancerze są ubrani w normalne, codzienne stroje. Dodaje to tym lekcjom wiele uroku i autentyczności.
Zespoły muzyczne wykorzystujące polską muzykę ludową
Jeśli ktoś ceni folklor i chce zaszczepić dzieciom szacunek do muzyki ludowej, warto, żeby zaznajomił się z działalnością Polskiego Radia. Chodzi mi przede wszystkim o audycje radiowej Dwójki „Źródła” oraz Festiwal Muzyki Folkowej Polskiego Radia „Nowa Tradycja”.
Magazyn Źródła jest adresowany bardziej dla znawców i koneserów kultury ludowej. Ukazuje się w nim wiele etnograficznych reportaży, bezpośrednich nagrań wiejskich muzyków, które nie każdemu mogą przypaść do gustu. Natomiast na Festiwalu Nowa Tradycja, chyba każdy może znaleźć coś dla siebie. Wśród laureatów konkursu odbywającego się w ramach festiwalu możemy znaleźć wiele sławnych i wartościowych polskich (ale nie tylko) zespołów takich jak:
Kapela ze Wsi Warszawa, Kwadrofonik, Muzykanci, Wołosi i Lasoniowie, Adam Strug, Janusz Prusinowski.
Do słuchania muzyki na co dzień dołożyłabym inne znane polskie zespoły wykorzystujące w różnym stopniu folklor takie jak: Trebunie Tutki, Zakopower, bracia Golcowie, laureaci konkursu „Mam talent!” – Marcin Wyrostek, Tekla Klebetnica. Warto poszukać również nagrań Anny Marii Jopek z piosenkami z repertuaru Zespołu Mazwosze. Z trochę mniej znanych, ale równie ciekawych folkowych zespołów polecam do słuchania z dziećmi Chłopcy Kontra Basia oraz Laboratorium Pieśni.
Na koniec – do posłuchania i zobaczenia urocza ludowa piosenka „Koło mego ogródeczka” w wykonaniu dziewczyn z Laboratorium Pieśni. Ostatnia zwrotka w wersji tylko dla dorosłych 😉